|
Ba câu hỏi
Ðó là chuyện ba câu hỏi khó của
một nhà vua, do nhà văn hào Leo Tolstoy kể lại.
Nhà vua ấy, Tolstoy không biết tên. Một hôm đức Vua nghĩ rằng,
giá mà vua trả lời được ba câu hỏi ấy thì vua sẽ không bao giờ
bị thất bại trong bất cứ công việc nào. Ba câu hỏi ấy là:
1. Làm sao để biết được thời gian nào là thời gian thuận lợi
nhất cho mỗi công việc?
2. Làm sao để biết được nhân vật nào là nhân vật quan trọng
nhất mà ta phải chú trọng?
3. Làm sao để biết được công việc nào là công việc cần thiết
nhất mà ta phải thực hiện?
Nghĩ thế, vua liền ban chiếu ra khắp trong bàn dân thiên hạ,
hứa rằng sẽ ban thưởng trọng hậu cho kẻ nào trả lời được những
câu hỏi đó.
Các bậc hiền nhân đọc chiếu liền tìm tới kinh đô. Nhưng mỗi
người lại dâng lên vua một câu trả lời khác nhau.
Về câu hỏi thứ nhất, có người trả lời rằng muốn biết thời gian
nào là thời gian thuận lợi nhất cho mỗi công việc thì phải làm
thời biểu cho đàng hoàng, có ngày giờ năm tháng và phải thi
hành cho thật đúng thời biểu ấy. Như vậy mới mong công việc
làm đúng lúc. Kẻ khác thì lại nói không thể nào dự tính được
trước những việc gì phải làm và thời gian để làm những việc ấy;
rằng ta không nên ham vui mà nên chú ý đến mọi sự khi chúng
xẩy tới để có thể làm bất cứ gì xét ra cần thiết.
Có kẻ lại nói rằng, dù vua có chú ý đến tình hình mấy đi nữa
thì một mình vua cũng không đủ sáng suốt để định đoạt thời
gian của mọi việc làm một cách sáng suốt, do đó nhà vua phải
thành lập một Hội Ðồng Nhân Sĩ và hành động theo lời khuyến
cáo của họ.
Lại có kẻ nói rằng, có những công việc cần phải lấy quyết định
tức khắc không thể nào có thì giờ để tham khảo xem đã đến lúc
phải làm hay chưa đến lúc phải làm. Mà muốn lấy quyết định cho
đúng thì phải biết trước những gì sẽ xẩy ra, do đó, nhà vua
cần phải cần đến những nhà cố vấn tiên tri và bốc phệ.
Về câu hỏi thứ hai, cũng có nhiều câu trả lời không giống nhau.
Có người nói những nhân vật mà vua cần chú ý nhất là những ông
đại thần và những người trong triều đình. Có người nói là mấy
ông Giám Mục, Thượng Tọa là quan hệ hơn hết. Có người nói là
mấy ông tướng lãnh trong quân đội là quan hệ hơn hết.
Về câu hỏi thứ ba, các nhà thức giả cũng trả lời khác nhau. Có
người nói khoa học là quan trọng nhất. Có người nói tôn giáo
là quan trọng nhất. Có người lại nói: chỉnh trang quân đội là
quan trọng nhất.
Vì các câu trả lời khác nhau cho nên nhà vua không thể đồng ý
với vị hiền nhân nào cả, và chẳng ban thưởng cho ai hết.
Sau nhiều đêm suy nghĩ vua quyết định đi chất vấn một ông đạo
tu trên núi, ông đạo này nổi tiếng là có giác ngộ. Vua muốn
tìm lên trên núi để gặp ông đạo và hỏi ba câu hỏi kia.
Vị đạo sĩ này chưa bao giờ chịu xuống núi và nơi ông ta ở chỉ
có những người dân nghèo; chẳng bao giờ ông chịu tiếp người
quyền quý. Vì vậy mà nhà vua cải trang làm thường dân. Khi đi
đến chân núi, vua dặn vệ sĩ đứng chờ ở dưới, và một mình vua,
trong y phục một thường dân, vua trèo lên am của ông đạo.
Nhà vua gặp ông đạo đang cuốc đất trước am. Khi trông thấy
người lạ, ông đạo gật đầu chào rồi tiếp tục cuốc đất. Ông đạo
cuốc đất một cách nặng nhọc bởi ông đã già yếu; mỗi khi cuốc
lên được một tảng đất hoặc lật ngược được tảng đất ra thì ông
lại thở hào hển.
Nhà vua tới gần ông đạo và nói: "Tôi tới đây để xin ông đạo
trả lời giúp cho tôi ba câu hỏi. Làm thế nào để biết đúng thì
giờ hành động, đừng để cho cơ hội qua rồi sau phải hối tiếc ?
Ai là những người quan trọng nhất mà ta phải chú ý tới nhiều
hơn cả ? Và công việc nào quan trọng nhất cần thực hiện trước
tiên ?"
Ông đạo lắng nghe nhà vua nhưng không trả lời. Ông chỉ vỗ vai
nhà vua và cúi xuống tiếp tục cuốc đất.
Nhà vua nói: "Ông đạo mệt lắm rồi, thôi đưa cuốc cho tôi, tôi
cuốc một lát". Vị đạo sĩ cám ơn và trao cuốc cho Vua rồi ngồi
xuống đất nghỉ mệt. Cuốc xong được hai vồng đất thì nhà vua
ngừng tay và lập lại câu hỏi. Ông đạo vẫn không trả lời, chỉ
đứng dậy và đưa tay ra đòi cuốc, miệng nói: "Bây giờ bác phải
nghỉ, đến phiên tôi cuốc". Nhưng nhà vua thay vì trao cuốc lại
cúi xuống tiếp tục cuốc đất.
Một giờ rồi hai giờ đồng hồ đi qua. Rồi mặt trời bắt đầu khuất
sau đỉnh núi. Nhà vua ngừng tay, buông cuốc, và nói với ông
đạo:
"Tôi tới để xin ông đạo trả lời cho mấy câu hỏi. Nếu ông đạo
không thể trả lời cho tôi câu nào hết thì xin cho biết để tôi
còn về nhà".
Ông đạo nghe tiếng chân người chạy đâu đây bèn nói với nhà vua:
"Bác thử xem có ai chạy lên kìa". Nhà vua ngó ra thì thấy một
người có râu dài đang chạy lúp xúp sau mấy bụi cây, hai tay ôm
bụng. Máu chảy ướt đầm cả hai tay. Ông ta cố chạy tới chỗ nhà
vua và ngất xỉu giữa đất, nằm im bất động miệng rên ri rỉ.
Vua và ông đạo cởi áo người đó ra thì thấy có một vết đâm sâu
nơi bụng. Vua rửa chỗ bị thương thật sạch và xé áo của mình ra
băng bó vết thương, nhưng máu thấm ướt cả áo. Vua giặt áo và
đem băng lại vết thương. Cứ như thế cho đến khi máu ngừng chảy.
Lúc bấy giờ người bị thương mới tỉnh dậy và đòi uống nước. Vua
chạy đi múc nước suối cho ông ta uống. Khi đó mặt trời đã bắt
đầu khuất và bắt đầu lạnh. Nhờ sự tiếp tay của ông đạo, nhà
vua khiêng người bị nạn vào trong am và đặt nằm trên giường
ông đạo. Ông ta nhắm mắt nằm yên. Nhà vua cũng mệt quá vì leo
núi và cuốc đất cho nên ngồi dựa vào cánh cửa và ngủ thiếp đi.
Vua ngủ ngon cho đến nỗi khi Vua thức dậy thì trời đã sáng và
phải một lúc sau Vua mới nhớ ra được mình đang ở đâu và đang
làm gì. Vua nhìn về phía giường thì thấy người bị thương cũng
đang nhìn mình chòng chọc, hai mắt sáng trưng.
Người đó thấy vua tỉnh giấc rồi và đang nhìn mình thì nói,
giọng rất yếu ớt:
"Xin bệ hạ tha tội cho thần".
"Ông có làm gì nên tội đâu mà phải tha ?"
"Bệ hạ không biết hạ thần, nhưng hạ thần biết bệ hạ. Hạ thần
là người thù của bệ hạ, hạ thần đã thề sẽ giết bệ hạ cho bằng
được bởi vì khi xưa, trong chinh chiến bệ hạ đã giết mất người
anh của hạ thần và còn tịch thu gia sản của hạ thần nữa".
"Hạ thần biết rằng bệ hạ sẽ lên núi này một mình để gặp ông
đạo sĩ, nên đã mai phục quyết tâm giết bệ hạ trên con đường về.
Nhưng cho đến tối mà bệ hạ vẫn chưa trở xuống, nên hạ thần đã
rời chỗ mai phục mà đi lên núi tìm bệ hạ để hành thích. Thay
vì gặp bệ hạ, hạ thần lại gặp bốn vệ sĩ. Bọn nầy nhận mặt được
hạ thần cho nên đã xông lại đâm hạ thần. Hạ thần trốn được
chạy lên đây, nhưng nếu không có bệ hạ cứu thì chắc chắn hạ
thần đã chết vì máu ra nhiều quá. Hạ thần quyết tâm hành thích
bệ hạ mà bệ hạ lại cứu sống được hạ thần. Hạ thần hối hận quá.
Bây giờ đây nếu hạ thần mà sống được thì hạ thần nguyện sẽ làm
tôi mọi cho bệ hạ suốt đời, và hạ thần cũng sẽ bắt các con của
hạ thần làm như vậy. Xin bệ hạ tha tội cho hạ thần".
Thấy mình hòa giải được với kẻ thù một cách dễ dàng nhà vua
rất vui mừng. Vua không những tha tội cho người kia mà còn hứa
sẽ trả lại gia sản cho ông ta, và gửi ngự y cùng quân hầu tới
săn sóc cho ông ta lành bệnh.
Sau khi cho vệ sĩ khiêng người bị thương về nhà, vua trở lên
tìm ông đạo để chào. Trước khi ra về vua còn lặp lại lần cuối
ba câu hỏi của vua. Ông đạo đang quỳ gối xuống đất gieo những
hạt đậu trên những luống đất đã cuốc sẵn hôm qua.
Vị đạo sĩ đứng dậy nhìn vua: "Nhưng ba câu hỏi của vua đã được
trả lời rồi mà".
Vua hỏi: "Trả lời bao giờ đâu nào ?"
"Hôm qua nếu Vua không thương hại bần đạo già yếu mà ra tay
cuốc dùm mấy luống đất này thì khi ra về nhà vua đã bị kẻ kia
mai phục hành thích mất rồi, và nhà Vua sẽ tiếc rằng đã không
ở lại cùng ta. Vì vậy thời gian quan trọng nhất là thời gian
Vua đang cuốc đất; nhân vật quan trọng nhất lúc đó là bần đạo
đây, và công việc quan trọng nhất là công việc giúp bần đạo.
Rồi sau đó khi người bị thương nọ chạy lên, thời gian quan
trọng nhất là thời gian vua chăm sóc cho ông ta, bởi vì nếu
vua không băng vết thương cho thì ông ta sẽ chết và vua không
có dịp hòa giải với ổng; cũng vì thế mà ông ta là nhân vật
quan trọng nhất, và công việc vua làm để băng bó vết thương là
quan trọng nhất. Xin vua hãy nhớ kỹ điều này: "Chỉ có một thời
gian quan trọng mà thôi, đó là thời gian hiện tại, là giờ phút
hiện tại. Giờ phút hiện tại quan trọng bởi vì đó là thời gian
duy nhất trong đó ta có thể làm chủ được ta. Và nhân vật quan
trọng nhất là kẻ đang cụ thể sống với ta, đang đứng trước mặt
ta, bởi vì ai biết được là mình sẽ đương đầu làm việc với
những kẻ nào trong tương lai. Công việc quan trọng nhất là
công việc làm cho người đang cụ thể sống bên ta, đang đứng
trước mặt ta được hạnh phúc, bởi vì đó là ý nghĩa chính của
đời sống |
24/10/2003
Thu
Trâm 